Friday, July 26, 2024

Tripura Hani Kwmajak Mukumurok

By Paul Debbarma

Hayungni laibuma cherwi naikhe nukjago ha bubagrabai naikoljak harokni bisngo Japanese Monarchy ni yagulono wngkha Tripura hasteni achukthai. Wngya hwnmanino doksaibaraswk (6500 years) bisi  romwi chini hasteno ha bubagrarok naikol langkha hwnwi chwng sawi mano. Aswk bisi kwdwkma romwi ha bubagrarok ha naikol langmani bagwi kwbangma mukumurokbo kwlangwi thangkha. Phiyaba a mukumurok baksaba kwmasugwi thangbaikha, baksaba kwmanani naiwi tongbaikha tei kisaswk mukumu tabukbo tongkho. Tamokhe tongphano soi bumung tongmano alga bumungwi swlaiwi khibijakbaikha. Chini a kwmajak tei kwmanani naiwi tongnai mukumurokni kokno twiwino kisa rwgwi naianw hwnwi swikong ma romkha.

Au tongrwgwi tongnai mukumurokno nukmani yakheba laibumano bisingtwino sijago kaisa dophani eba hani halok- romdi bini hukumu mukumu, rwngmung simung, tongmung chamung, rang rihni halok tei ha bubagrani phan bobohai tongmani. Chwng Tripura hasteni laibuma, hukumu mukumurokno nukmani bisingtwi saimano Tripura habo kaisa hamchjak ha tongmani. Phiyaba aswk sal kwbangma romwi ha bubagrarok naikolwi thangjak chini Tripura hani mukumurok kwmarwk kwmarwkse wngwi tongmani nukjago. Phaidi hakhe chini Tripura hasteni agini mukurok tamo-tamo tongmani tei tabuk o jorao amorok bwswkbo tongbaikhu abono kisaswk rwgwi nailaianw.

Chwng jotono saimanbaio chini Tripura hasteno khorok ra tei charchibrwi (184) bugrarok ha naikolwi thangkha hwnwi. Haini bagwino tabuk phano chwng bohrokni kwlangwi thangmani hukunu mukumurokno nugwi tongkho. Tamokhe amohai kwbangma hukumu mukumurok bisi kwbangma swkang tongmani tabuk tei kwrwikha eba tong phano agini tongmani bumungrok-no swlaiwi kwtal bumung pharwi rwjakbaikha. Romdi tabukni Vevekananda Maidan abo Astabol tongmani, abohaikheno town hallno lalmohal, BM haspatalno IGM, Twisarangchak-no Suna chora, Muitulwngno Kochu chora, Thaiplokphangno Chalitabari akorokhai bumungwi swlaiwi khibikha. Sana thangkhe teibo kwbangmano tongo. Abo simiya bumung swlaijakya tongmarok tongphanose amorok chini yaphao kwrwikha, buini yagose sogwibaikha.

Puila chini nangkukmani mukumuni kokno sana thangkhe Rajmalani koknono sathai kwlaio. Swikwrwng Sukreswar bai Baneswar swilangmani chini a Rajmala bijabno chini hasteni tangphangsong bijra hwnwi sakwlaikha. Phiyaba chini lai-bumani jotoni swlai nangmani o bijabno tamungwi abo haikhe bijra hwnwi sakwlaina nangkha ba? Aboto wngna tongmaya. A bijabno teibose kwbangkhe chapogwi Tripura hasteni lai-bumano twiwi bebak borokrokno kahamkhe sinatwikhe karina tongmani, haiya da? Phiyaba chini a nangkukmani mukumunobo sokomorwi khibikha. Abo bwswkse kha nangnani kok.

Au chwng saimano Tripureswari (Udaipurni Matabari) nokthar chini bubagra Dhanya Manikya 1501 bisio tanglangmani, tamokhe aro bini mungsa mukumu kwrwi. Chwng Tripura hasteni phataro beraina thangwi naithok naithok thairogo – romdi Tajmahal, Kutob Minar, Victoria Memorial akorokno naikhe nugo aborokno sabo tanglangkha eba sunamlangkha, bo bisio tangkha tei tamoni bagwi tangkha amorok bebakno bohrokni takjak mangpili yakheba kubuni thairogo swrai swraikhe swijak tongbaio. Phiyaba chini Udaipurni amani nokthar bubagra Dhanya manikya tanglang phano aro bini mukumuno narwkna bagwi bini takjak mangpilibo kwrwi tei phatar hani borokrok phaikhebo a noktharno sabo tanglangkha tei buphru tangkha abono sirwnani bagwi mungsa swijak kwrwini bagwi chini bubagra tanglangkha hwnwi sinina mungsa lama kwrwi. Aboni bagwi chini dopharokni bisingo sudase abono twiwi sinairok bangthaya. Abo simiya ang kha khwlaio o amani nokthar chengjakphru mwtai rwnani bagwi phatar hani ochai tubujak phano a ochaino jugalnani bagwi chini dophani borokrokno tangmani wngkhna. Phiyaba tabukle aro chini dopharokni bere pun tannairok sudano kwrwikha. Phalnokni kokno kheto sanase kokliya. Chini bubagrarokle songsawi kwlangkha, phiyaba chinile mungas phanose mukumu kwrwikha.

O Tripureswari noktharno karwibo Udaipuro chini habubagrarok swnamlangmani kwbangma mukumurokno tongo- romdi Chibrwi mwtaini nokthar, Buboneswari nokthar, Gunobati nokthar teibo chini bubagrarokni eba Isirirokni mungwi kwbangma kotor kotor pukhirirok tongbaio. Phiyaba aborokbo haino sabo buphru snamkha eba tanglangkha aboni mungsa mukumu nukjakliya tei jotoni swlai kha nangmani kok wngkha abohai thairokno kahamkhe naikini khwlaijakyani bagwi chini a ha bubagrarokni mukumurok tabuk o jorao kwmana bwkhakse thangwi tongkha. Aborokni bere pukhiri-rok tongphanose amorokbo kahamkhe naikini khwlaijakya wngwi tongbaikha.

Tabuk phaidi chibrwi mwtaino twiwi kisa silai nailaianw. O chibrwi mwtaibo chini habubagra Triluchonni molono puila chengjago hwnwi chwng sai-manbaio. Ha bubagra Triluchonni bihikno o chibrwi mutaino tubui puila bajuphaikha hwnwi Rajmalani bisingtwi sijak kha. O chibrwi mwtaino khwlainairokbo chini dophanino. Chwng tabukbo nugo chontai tei bini legesongrok-no tabukbo o mwtaino khwlailai-mani. Tamokhe o chibrwi mwtaino twiwibo mungsa sinimari eba mukumurok kwrwini bagwi o mwtai bo bubagrani molo chengjakkha tei tamoni bagwi o chibrwi mwtaino bajulaikha eba pujilaikha abono twiwi mungsa sinani lama kwrwini bagwi phatar hasteni naina phainai eba bajuna phainairok o mwtaino twiwi silaiwi manlaiya wngwi tongmani nukjakkha. Teibo lachimasingsani kok wngkha, buini koknoto sase saliya, chini dopharokni bisingo sudase abono omonotwiwi swrai swraikhe sawi mannai kwswkwrwikho. Norok o 2014 bisini chibrwi mwtaini terno twiwi Kok Tripurani kokthumnairok a tero phainairokno swngmani nukkhwna khoroksa phano sawise mannai kwrwi. Abo bwswkse chini dophani bagwi lachima singsa. Mwtaile chini dophani phun, phiyaba tamungwi khwlaijagwi tong abonole sawi mannai khoroksa phanose kwrwi.

Ujjayanta Palaceno twiwi sawi manya kwrwina hwnwi ang kha khwlaio. Abo wngkha chini Tripura hasteni bugrarokni tangnok kotor tei bohrokno tanglangmani thai. Tripura hasteni aswk naithok bugranokno tangwi kwlamgkha chini bugra Radha Kishore Manikya. O bugra nokno tangnani chengjak 1899 bisio tei paikha1901 bisio. Phiyaba abono twiwi khorok bwswk sawi mannai tong? Khakao sawi mannai bangthayano. Jotono kha nangmani kok wngkha abono tangwi kwlangnaini mukumu narwkna bagwi takjak mangpili sudano kwrwi. Chwng sio o Ujjayanta Palace hai naithok nok Bharat hakotoro sudanose naitugwi naikhe kwbang manglak. Tripura hasteo bugrarokni nailokma paiwi Gonotontroni raidabai ha naikoljakma cheng-jakmani simino o bugra nokno Tripura hasteni assembly thai khwlaijak kha tei tabuk kwtal assembly tangjakmani yagulokhe Tripura State Museum khwlaiwi rwjak kha. Chwng poknani kokya o museumni bumung rwnaniphru Ujjayanta palaceni bumungno khibiwi Tripura state museum hwnwi simi bumung rwnani naimani. Phiyaba chini dopharok kha duma phunukmani bagwi ujjanta palaceni bumungno chikonsekhe phano swiwi rwnani nangkha. Chwng sio abo haikheno chini laibuma tei hukumu mukumu rokno sokomornani bagwi chaitogwi tongo hwnwi.

Kunjaban Palace eba chini Tripura hasni hastepha (Governor) tongmani thai no twiwibo aswk aswk mannai bangthayana. Abono tangwi kwlangkha chni bugra Birendra Kishore Manikya. Tamoni bagwi tanglangkha hwnmale samungrok tangwi lengjakmani yagulo lenglanani tei kha swrangrwnani bagwi. Phiyaba tangwile kwlangkha chini bugra, tamokhe tangwi kwlangnaini mungsa mukumu kwrwi. Bini takjak mangpilibo kwrwi tei a naithotok nokno sabo tangwi kwlangkha aborokno sininani bagwibo mungsa sinimari eba swiwi thepajakrokbo kwrwi. Abono bagwino o kujaban palaceano tabuk governor house hwnwi simise lukurok sinibaio. Phiyaba boni laibumano pogwise thangbaikha.

Tei kaisa wngkhao Kujaban palaceni ganaono tei kaisa nok tongo Malancha Nibas mungwi. Malancha Nibas bumungnoto khwnaya eba sawi manya kebo kwrwi. Phiyaba a nok tamoni bagwi tangjak kha tei buphuru tangjak kha abono twiwile khorok bwswk sawi mannai tongna? Kwbang sawi mannai kwrwina hwnwi khakhwlaio. Omo wngkha chini Tripura hasteni maniya bugrarokni lenglamani tongthai (Rest house) tei bohrokni nograirokno o Malancho Nivas ono tonijago. Abo simiya o n okni tolao bukurungbo khurjak tongo. Tamoni hwnba chobarok nanglaiphuru tei jesa mungsaswk-ni bagwi kharnani nangphuru kharwi tongnani bagwino a bukurung khuurjakmani. Tomo-khe abono twiwi sinai khorok bwswk tongna ang siliya.

Neermahal chini Tripurani bubagrarok tanglangmani bisingo belaikheno kaisa naithotok nok. Babai brwi bwkhakno twibai kitingjak bwswkse naithok o Neermahal. O Neermahalno tanglangkha chini bubagra Birbibram Kishore Manikya Bahadur 1939 bisio. Kutung molo aro thangwi tongwinani bagwino chini bugra abono tangkha. Phiyaba arobo chini bugra Birbikramni mukumu narwknani bagwi bini takjak mangpili swnakjakliya tei o nokno tamoni bagwi tangjakkha abono twiwi sirwnani bagwibo aro mungsa phano swiwi khachiwi tonijakbo mokolo kwlaiya. Abo haikhe chini mukumurok komorwino tongbai kha.

Aborokno karwibo chini dophani hero eba sengkwrak-rokni kokno twiwibo mungsa mukumu narwkjakliya. Chwng Ratan Mani Tripura kok khorok bwswk sawi mannai tongna? Kwbang kwrwi. Rantan Mani Tripura wngkha Reang chobani khoroksa phangwnang seng-kwrak eba teidulnai. Reangrokni hamkwino twiwi bugrarokni thani khaduma tei kok silsanai wngkha Ratan Mani. Phiyaba bono borom rwwi mungsa mukumu narwkjak-liya. Abono karwibo Raikwchak bai Raikosomni koknobo chwng khnakha bugrarokni sengkwrak-rokni bisingo bohrok kwnwi belay phangwnang tei kiriya hwnwi. Boroknobo mungsa borom rwjakliya. Kumari, Madhiti tei Rupashri songni kokbo chwng sawi mano. Chini borokrokno satok pitok khwlaimanino kasunani bagwi choba khwlaithani bohrok khorokthamni langma arilangkha. Borokno kisamisa borom rwjakphano abobo Chaitra talni sal chibrwini (14 Chaitra) salo simise. Aboni yagulokhe borokni a mukumuni thaibo bolngse wngwi thango. Borokno karwibo Radha Mohan Thakur, Ramkumar Talukdhar, Bongsi Thakur teibo kwbangma dophani bagwi kaham samung tanglangnai borokrokni kokno chwng sawi mano.

Aswk joratwi chwng bugra-rokni moloni kokno twiwi simise khwnalaikhu, gonotontroni raidano yachakmani yagulobo chini dophani bisingo kwbangma dophani bagwi saktharnairoknibo abohaono nukjao. Chwng Dasarath Debbarmani kokno surchawi mano, chini dophano lekha rwng khwlaina bagwi bohrok Jano Shikha Andulon khwlaimani kokno chwng jotono sawi mano tei chini tiprasarokni bisingo bo simise chini hasteni montri okra wngwi mankhu tei kebo kwrwi. Bono bwswk borom rwjakkha? Rwjakya, Khoroksa bwini dophani kamini Pradhan swkse borom rwjakliya. Bono karwibo Aghore Debbarma, Sudhanya Debbarma, Bidhya Chandra Debbarma, Hemanta Debbarma, Dinesh Debbarma, Abhiram Debbarma songni kokbo chwng surchai mano. Bohrok buto borom rwjakliya. Buini dophani borokrokno khe Tripura hani bagwi mungsa samung kaham tangma kwrwi phanose lamprarogo bohrokni mangpili tangwi borom rwmani chwng nugwi tongo. Phiya chini dophani twidulwi thangnairoknole boromse rwjakya. Borokno karwibao chini dophani swikwrwng-rwbaikwrwng, takkwrwng-lobkwrng roknobo aswk borom rwjakmani nukya eba rwjakya.

Au sanakheto kulse kwrwi kisisase sajakkhu. Tamokhe jotoni thani omono sanani muchungo chini dophani sinimungrokba omohaikhenoda kororwi eba sokomorwi khibijaksinai?

Related Articles

Leave a Reply

- Advertisement -spot_img

Archives

%d bloggers like this: