Saturday, July 20, 2024

LUMTHAMPUI (MALARIA)

Phaidi chwng tini Thampuini kokno twi kisa saimanlaiyanw. Thampui chikonsa chwngno uarkhe tamo khalailai nai? Chini borok dophao thampui chikonsa bai uarjak khe chwng Lumtham-pui (Malaria) manjago tei kubun thampuini beram Dengurokbo manjakmano. Chwng bigra borokrok ba, thampuino laitesa khe nalaio. Lumthampui wngkhe chini rangpuisa, sak, khapangrok kebelwi ma thango. 

Lumthampui wngkha tham-puini beramse, thampui bwrwi uarmani baguise wngo. A thampui bwrwini mung wngkha Ano-pheles. Lumthampui wngkhe lumo, khoroksao, kwchango, kwlwio, kwbao, mokol sao, sak sakrupnai, jora jora okberamrok bo manjaknai, omorokno swkang-ni sinimari. Kwrak Lumthampui o khe muktwrwikuthuk (coma) eba thwiphano (death) mano.

Koplomani (Epidemiology) :

Chini Twipra Hao Lum-thampui dalnwi nukjakugo, aborok wngkha Pf (Plasmodium Falciparum) tei Pv (Plasmo-dium Vivax).  Hakotoro kaiba lumthampui nukjago aborokni bisingo no Pf tei Pv bo duljago. Bisi brum borok thwikukmanino Plasmodium falciparumni bagwi, kubun P vivax, P ovale, P malariae, P Knowlesirok bai khe borok haino thwiya. Lumthampui khonkosong marihai (tropical) jagarogo kwbang wngo tei manjago; tamni hwnmale a jago rogo watwi kwbang phaio tei tungmari bo kwbang, watwi phaimani ulo jaga jago o watwini twi kwchamani rok nugo twi kwchajak tei kwchung. O twi kwchwngono thampui thango tei bwsa achairwmani jaga.

Lumthampui chengmanino omohai, swkang Anopheles bwrwi thampui yong (parasite) kuplung wngjak borok kahamno uarnai, uarmani jorao thampui bini khuktwi tei yong-hamya (malaria parasite) sapului borokni thwi pakokmani (Blood circulation) bisingo dawi rohoro. Thwio a yong-hamya beraiwi Liver o sogwio tei Liver bisingo yong toro, kwra wngo tei bwsa snamphio. Haikhe borok lumphru haino hai thampui borok lumjakno uarui borokni sakni yong hamyano twlangwi kubun borokno uarui phinai. Haikheno lumthampui beram solo o.

Amjokmung rok (Investi-gations):

Lumthampui kainwi thwi amjokmung bai snijago. Swkangnio khe sisi (glass slide) bai thwi mukhinukkol (micros-copic blood examinations) bai naimung. Oro khe borok kulumni yaksi yakni yasini thwi sisio thumwi thwi amjokmung laboratoryo twlangwi rwo. Aro o thwi amjoknai borokrok mukhinukkolbai khe thwi amjogwi Lumthampuini beramno Pf eba Pv hwnwi saimano.

Tei kaisa Thwi amjokmung khe doui thwi amjokmung (Rapid Diagnostic Tests). Oro obo borok kulumni yaksi yakni yasini thwi nawi kaisa plasticni thwi amjokmung manwio thwi thopsa lukhlai rwo aboni logio thwibai sapuljaknai (buffer solution) lukhlai rwo. Jora chibani ulokheno Lumthampuini sinimari nukjaknai Pf de wngkha eba Pv de wngkha. Kwrak lumthampui (severe malaria) wngkhe sak hamkrai nogo ma thangnai.

Hamna Bithi (Treatment) :

Lumthampui Pf eba Pv hwnwi sinimani ulokheno, hamna bithirok ma chanai. Pf hwnwi sai mankheno ACT (Artemisinin Combination Therapy) saltham-ni bagwi ma chanai. Salsa (Day 1), salnwi (Day 2), saltham (Day 3) khe ma chanai, tei salnwi ni salo khe bithi kol Primaquine 7.5/2.5 mg ma chanai. O bithi NVBDCP (National Vector Borne Disease Control Pro-gramme) Govt. of Indiabai phinjak raida. Omohai kheno Pv lumthampui wngkhe bo Pvni bithi charwmani phinjak raidatwi ma charwthai, Bithi kol Chloroquine bai Primaquine ma charwnai. Chwrai bisani tolano Primaquine charwya tei bwrwi okgwnangno bo Primaquine charwya. Okgwnang bwrwino khe sak hakrai nogo ma rohornai. O bithirok mai twi chamani ulo mangse ma chajago. Omohai ACT bithi Nokham, PHC, Sub-center, MPW, ASHA tei CHV-rokni aro manthogo. Tei thwi amjokmungrok bo manthoko.

Lumthumpuino kasunani :

Salbrum, horbrum brumno thampui gunda swngwi thudi, tei LLIN (Long lasting Insecticidal Nets) bithi bai swnamjak gunda swngwi ma thuthai.

Nok ganani twi hamya, mwnam, kosokrokno sap khalai ma tongnai.

Sak kutung, khorok sawi, kwchangwi, kwlwiwi, sak jorarok sai lumkhe, dakti daktino thwi amjokna nangnai, haiya khe sak hamkrai nogo Daktorbai saknaijak di. Bithi jorao chadi, bithi chamani salsa phano ta kebengdi, bithi chamani salsa, salnwini ulo ta bathakdi. Bebak bithi rwjakma-nino chabaidi. Haiya khe lum-thampui haino hai chengnai.

Lumkhe daktino thwi ma amjoknai, lerkhe borok thwithang phano wngwi mano.

Twirok rugwi nwngdi tei chamung kahamrok chadi.

Omohai khe se chwng thampuini yakni katimannai, haiyakhe thampui chwngno uarwi bwtharbainai.

–Dr. Anut Debbarma

Related Articles

Leave a Reply

- Advertisement -spot_img

Archives

%d bloggers like this: