Sunday, July 21, 2024

SWKAL DOPHANI LACHIMUNG

🔴 By Bijoy Debbarma

Swkalrok ba tangwi Tiprasa rokni bising simi tongna kwlaikhaba? …
Sal kudukma romwino Tripura hasteo borok kwbangma swkal siljagwi buthrjago, satok pitok khwlaijago, nok nukhung sokjago. Tripura ni Tiprasa ebe borokrokni laibuma jeswk kwcham swkal hinwi Tiprasa eba borok dopharok puitu khwlailaimabo aswknw kwcham.

Tabukni mol, rwngmani simani mol, soi sini mol. Soi se tabuk uanama sincha domung nawi bwskango swkangwi tongo. Borokrok tabuk o hayungo simino kwchawi tongya. Hayungno laiwi nokhabai, borokrok naharna chenglaikha, kuchuk dung dung khirio rocket eba satellite rohorwi kubuino, achaismai (creation) soisino sinani satellite rohorkha Mars eba athukhiri kwchago o amchaini ha, habar, twibar bobotwi joto sukrubwi sinani bagwi. O koktmani gana gini Tripura hasteni karijak uanjwi koktoma laiho swijak mokolo kwlaio Jirania dikholo bwrwi khoroksano Swkal hinwi chongwi kamini borokrok buwi butharkha. Jirania siminoya abotwi koktoma salbrum, Kamalpur, Longtorai Valley abotwi thwgwi Tiprasarok tongmani amchaini simi sokphaio tei abo koktma laiho swijago.

Tabukni molo abotwi wngma belaino lachima sincha. Swkango laibumani laihsi eba bijabo chwng nugo ha phataro jora kaisao borok bilati (English) rokbo swkal mwtaio poitu khlaio tei swkal pharjaknai borokrokno kwthang sogwi butharo. Abo middle age jorani kok. Aborok tabuk laibuma wngbaikha. Phiya chini Tripura hasteo tabuk bo o middle age ni seleng jak manwi rok mothao akarwi nukjak tongo. Kwbangma borok o danda puituni senalo kwchawi tongkho. O puitu khwlai rokni bising sikwrwng (literate) rokbo tongo.

Swkal poitunotwi chini mothao belai kuthukkhe yarwng suhorjak. Abono phuisana bgwi tabuksak jora kebo aswk sak tharwi luajima nanai kwrwi rwngnai sinai borok-rok. Chwng laibumao nugo Iswar Chandra Bidya Sagor, Raja Ram Mohon Rai akosong motha swlai-nairok bwswk choba khwlaiwi mothano swlai kwlangkha, hamya loi, poitu rokno sokomolrwi kwlangkha. Chini Tripura hasteo khe chwng kwbang rai bitini (political) choba nuk kha, Jono Sikkha Chobani simi ADCno twiwi choba, phiya tabuk jora mungsa bodol swkal mwtaino twiwi danda puitu rokno borokni uansukmungni simi norna bagwi saktharma kwrwi, luajima nama kwrwi, kok pirma kwrwi.

Kami amchai rogo rwngmari kahamkhe sogwiyakho, sak ham-krai nok kwrwi, abotwi rogono swkal hwnwi buthar jakmani, satok pitok khwlaimani bang-kugwi nukjak tongo. Kamio khoroksaswk kulum kwlaikhe Tirprasrok tabukbo burasano chago, noksu mwtai chago, thwgwi mwtaino chago, swkal chago. Kulum kwlainaino thung mwtai chagwi hamrwi manya hwnkhe ochai rok diari eba sema nainai tei saklainai kamini saka bai eba khama bai abotwi bwrwi khoroksa tongo boh swkal kwrwng, rangchakni borthi yago nawi nokha kwlwi saka boh naising tongo. Boh uak, mala, pun, tok takhum akorok sano. Abotwi thwgwi kok kario o ochai. Aphru kulum klaijaknaini nokni borokrok thamchini hohro khampro o. Je swkal pharjaknaino pale pal thangwi buwi, tanwi sogwi butharo. Bisitham bisibwrwi swkang Kamalpuro nok khaung-sani khorokdok borokno doga khatorwi nok hohr phwnagwi kwthang sogwi butharmani chwng khwnakha. Bwrwi rokno bangkugwi abotwi swkal hwnwi pharjago, buthar jago. Kisa chakrubwi naikhe chwng tamo nuk? O nukhungni bwrwino swkal pharjago je bigra, bini uklogo borok bachanai kwrwi. O talikha hamya bwrwi yathek kongsa yakheng akophano wngmano. Jora kwbangno nugo abotwi swkal hwnwi siljaknai nok nokhungi ganao borokrok bachaya abono selengwi kok saya.

O hayung saka khoroksabo thwiplaiya ya, borok achaikhe salsa le thwina klainaino. Borok thwio mungsa mungsu kulum kwsa wngwi eba omor wngsugwi eba akam bikamo kwlaiwi. Bangkugwi borokrok thwio kulum kwsa, hamya chayao klaiwi. O hayung sak thwgwi kaisaini saka hamya chaya tongo, kwtal kwtal hamya chaya achaio, borokno butharo. Baksa baksa hamya chaya tongo je no hamrwna belai kutuk je hai cancer eba bosongo nukjaknai hamya chaya rok je hai mirgi, diabetes akorok.

Swkal rokno twiwi borokrok thwgwi kok salaio, bohrokni bwkhanai noksi hai, bohrokni mokol kwchwng kwchwng, bohrok bokhorokni bwkhanai bokobom khorokni khengwi thwksaiwi thwk chahlaio, hor wngkhe bohrokni bukhuk kwpla wngwi lokhlaiwi phaio, bohrok thaichumu, sosa, chakumra ako bukurno bokobom toni bisingo habwi chawimano. Swkalrok borokno mui swnamo, thwih kusubwi nwngo, khua nangkhe akam bikam wngo. Swkalno twiwi kerang kothoma bo tei paimari kwrwi. Khoroksa chwrai achaikhe bini bwchwi buchu, pi toi song swkalni kerang kothoma sa sawi khwnarwo, chwrai phangsni ono, chwraini bwkha kwlwio danda poitu yarwng suhoro tei o poitu phatsakhe kutulya.

Abotwi khe kusungni simi kusung swkal twiwi danda poitu mothao pirjagwi phaio.
Bahai bahaikhe swkalrok borokno chah?
Borok rokni poitutwi mungsa wngkha bohogo mui dao. Bohogo mui dakhe tei totratwi mai twi laiya. Tei kaisa wngkha ramwi thahngo, kaham kaham chah phano tei phuse phungya, ramsugwi bekreng bukur wngo, thwih kuchugo, thwih kwpao. Tei kubuni wngkha thwih kusubo, abo wngkhai kohop jaknaini sago chaka chakakhe thwih sundruo. Abotui thugwi deramari nukjago himwi borokrokni puitu.

Kubuino khorok bwswk tolwi nai?
Mui damani twiwi khoroksabo uansuknaima kwrwi. Tiprasarok bangkugwi kami amchai rogo, berma, akran laitia karan, kuchiya karan sogwi chaho. Abotwi sogwi chahmung bohokni bubukni cancerni kok yarung wngwi kasao. Omohai Tripura hasteo simiya Asiani Mongolianrokni bising bangkugwi nukjago. Bohok eba bubukni cancer wngkhe blam kuphungjagwi thahngo ajora totratwi twibo laiya, chahmungbo laiya. Abonono kami amchaini Tiprasarok bohogo muidao hwnwi salai o tei aboni bagwi mothani mui swnamwi talika hamya bwrwino swkal hwnwi romwi nalaio. Uaisa swkal pharjak khe o tisumuni mari tei sakni simi kakya. Kwthang tongsak abo tongnaino. Talikha kwkham hwnkheto bohno butharjaknai.

Thwih nwnglaio hwnwi salaimani uklogo tongo abotwino thwihni hamya chaya. Thwihni hamya chayani bising tongo thwih o bwtham swnamnai manwini biyal wngwi thwih kurugmung, thwihni cancer akorok, abotwi hamya chayani mungsa dera mari wngkha sago thwih sundrumani, uayingtwi, bukung, swtwi lamtwi thwih kurukmani akorok. Abonono borokrok danda poituni bisingtwi swkal thwih nwngo hwnwi kok silsalaio.

Thiwhni abotwi hamya chayano Tiprasarokni bising khorok bwswk sinai tongba?
Bohrok bohrokni bomotom chukmatwi swkal mwtaini kokno tisalaio. Abo siyamungni bagwino, soikokno siyani bagwino. Ochai chontairokbo abotwino. Sema naiwi thikana naiwi khoroksaswk kulum kwsao kwlainaino hamrimanya hwnkhe paithakni bohrokni samung wngkha swkal hwnwi khoroksaswkno silsawi rwnani. Swkal saitanni bohrok abotwi bohroknono swnamwi nao je ni uklogo khoroksa borokbo bachaglak eba mothani chubachu manglak. Abotwi nokhungni borokrokno swkal pharjagwi mothani mui swnamjago.

Abotwi thikana nainai ochairo-no siri sitini simi mothani bising swkal mwtaino twiwi danda poituno mothao kusungni simi kusung pirwi phaio. Bohrok chuak arak ma nwngo, tok takhaum malango, rang akobo ajio, mothao ochai kwrwng hwnwibo borom manwi tongo.

O swikong romnaini chwrai phangsini kok tabukbo muituma-no. Bisi 1965 rokni kok, Dhalai amchaio wngmarini (incident) kok. Phung aisirisiri borok kwbangma chini kamio sokphaio. Yang Dharmanagar, Kailashahar-ni simi chengwi ayang salbrum, thung hatani simi borok sokphaio. Chini kami ganaono Maichang mungwi kaisa kami tongo. O kamio Bonsing hwnwi khoroksa ochai kotor o moyalni jotoni bara ochai kwrwng hwnwi buibai sajago. O Bonsing auai khwlai rwkha bo swkalno kokmwtai bai khawi sak ri bukcha mwsarwnai hwnwi. Tei o swkal bwrwi se sikla. O kok maising jora son kwrano horh nangwi nok bar sipsajagwi pirsa jakma haise pirsa jaksio. Borokrok kobor kobor wnglai sokphaibaio. Phiya kuthum lainai borokrok bwkha baiwi ma kiphilo, o ochai bwrwi swkalno sak ri bukcha mwsarwi manma kwrwi. Boh phiklai saklaio o swkal bini slaibo phangwnang, thinango salo ochai Bonsing teibo phan-gwnang kokmwtai swrwngwi o swkalno mechenwi bo mwsarwi phunuknai. O ochai kwthang kwrwikha phiya bo bini kokno narwk mankha hwnwi ang simani kwrwi. Phiya ano je manwi jotoni bara uanarwo abo wngkha o jorao ochai kotor dalsa bodol o smung tango, meeting misil rogo thahngo, janda romwi chirigo. Phiya o bodolni okrarok, twi-phangrok bini mokolni simi siyamungni phonno norna bagwi luajima kwrwi.

Tabuk soi sini jora, sal kwcham rogo chwng nugo, abuksa kwlwi achaikhe omthaio muski silwi rwo, chwng siya o muskio tetenusni yongchi (bacteria) tongo, khencho dasto wngkhe twirok khanya teibo dera wanw hwnwi. Tabukni soi sikhe sao: khencho dasto wngkhe kwbang kwbang khe twi khandi.

Tipra hasteo malaria belaikhe akaro, khorok bwswk borok si thampwi uarkhese malaria sago sologo.
Thung hamchaya , kulum kwsa twi tei chahmungni bising-twi, yongsa, kuksani bisingtwi bwsago sologo. Phranjak ahno sogwi chakhe bohokni cancer wngo. Kwbang borokno o kubui-rokno sinai kwrwi. Kami amchai-rogo tabukbo borok rok kulum kwsa kwlaikhe ganao sak hamkrai nok tongphao sak kwrwng tong-phano ochai rokni thani thahngo, swkal mwtai chaklaio. Chuk-sukya phuruse sak kwrwngni thani thahngo aphuru belai lerwi thahngo. Kulum kwsa kwlainaini mungsasuk wngkhe sasinai swkal se kolobwi butharo.

Jotoni bara kha khamjakmani kok khe sinai nuknai rokbo tabukbo swkalrok puitu khwlaio. Borhok soisino siwibo o simung rokno sakbaithangni uansukmao thepaya. Danda poitu o kwchawi tonglaio. Jora kaisao uanjwini simi chengwi borok bilati jotono, tabuk Tiprasarok poitu khwlaimahai poitu khwlailaimani. Tabuk bohrok sawi mankha abo danda. Tabuk swkal mwtaini poitu tei kubuni dophani bising nukjakya.

Swkalrok ba tangwi Tiprasa rokni bising simi tongna kwlaikhaba?
Kubuikhe kok hwnkhe, o hayung saka khoroksabo thwi-plaiya kwrwi, achaikhe salsale salsa thwina kwlainai. Baksaba omor kwrwng sugwi thwio, baksakhe akam bikam eba kulum kwsao kwlaiwi omor ni swkang thwina kwlaio. Thung thwihmung uklogo akam bikam tei omor wngwi thwihmano karwi kulum kwsa wngwi thwibaio tei aboni uklogo mungsaya mungsa kok-yarwng tongo. Thung kulum kwsa young chikuk (virus) eba yong chi (bacteria) eba yong swkalbai (parasite) khlaijago, cancer akorok wngo.

Mothani kaham hamyani kokno sinai nuknai rokno ma uansuknai tei mothani obotwi borokrokno uansukthai. Tei kubuni mothao abotwino nukjagwi tongo. Tiprsa eba borok dophani sinai nuknai, kwrwng borokrok tong kwtharno ma yachaklainai. Mothani swkalno twiwi dandano kebengwi kaisa choba kotor, kok pirmung mukthango nangwi tongkha. Swrwng bodolni simi chengwi, raibitini bodol, tongkwthar bodol, hindu rokni motha, Christian rokni church, NGO, sebuk rokni bodol, club thung jotono khobwi, kaisa mothano swlaina bagwi choba kotor nangsugwi tongkha. Swkal poitu mothao paimari kwrwi. Tabukni soisini molo o chaya samungno gosiwinakhe sakbai-thangno chwng nakar mangwlak, laibuma chwngno nakargwlak, jora chwngno nakargwlak. Tabukni jora thung Tiprasarokni tangthar tei tongthar wngwi kasathung swkal poituno selengwi, kebengwi khorang songsanani, abono kasonani. Tiprasa mothano o sumsokni yakni simi mwthangna bagwi jotono khabai khukbai thansa tei thumsa wngwi samung ma tanglainai.

“Tripura o Swkal hwnwi butharjakma…”

Patimung 1
2001 bisini February talo West Tripura amchaini Khakchang Kamio (bumung slaijak) wngmani Kok:
Kamini okra chakrarokbai rohor-jaknai khoroktham borok a kaminino khoroksa bwrwino swkal hwnwi nokni soprewi ruwabai philwi butharlaikha. O bwrwini chaya-khlaimung aswkno, boh bini nok ganani khoroksa belaikhe sak-hamya kwlaijakni nogo thangwi naiphaimani damnwini bisingno a hamya thwio. Aswk baise kamini borokrok uansuk nakha, o bwrwi montro sili rwmani bagwino a borok thwio hwnwi. Aboni bagwino bohno butharkha.

Patimung 2
2001 bisini March talo West Tripura amchaini Tongthokma Kamio (bumung slaijak) wngmani Kok :
Kamini khoroksa bwrwi bwsa baphru thwio. Kamini borokrok uansugwi muitu khlainailaikha, o bwrwi kwthang tongphru kamio hamjwk kwtal kaijagwi phainai Chandana Debbarmani (Bumung slaijak) mungwi khoroksa bwrwibai ualaima tongo. Aswk baino kamini borokrok uansuklaikha, o kamio kaijagwi phainai Chandana bini jolima paiya wngwi, kamini o bwrwino butharkhna hwnwi. Abono karwibo o kamini borokrok o kaijagwi phainai bwrwini agini tongmung chamungrok saimanya tei kamibo hakchalma. Phiya kamini borokrok chongwi nakha Chandana no o bwrwino butharo. Salsa khorok nwi borok bini nogo thangwi bohno bolong bisingo twlangwi khairokma singsakhe butharwi khibikha.

Patimung 3
West Tripura amchaini Bolong kamini (bumung slaijak) Kormoti Debbarma (bumung slaijak) khorok-sa talikha hamya bwrwi. Mwkhang-bo buini hai naithokya, rang puisa-bo kwrwi kaham kaham kanmung chummung paiwi kannani. Nai naikhe kisa kirima singsano. Kamini borokrok bai salaijakma kok kisa kisa khe kubui hai khe poito se chalaisio. “Boh swkalno wngna, nainaila kamio bwswk borokse hamya chaya kakya wngwi tongkha. Chwng chini kamino katerwna nangyadiba?”
April 2001, salsa Kormoti nogo saichung tongphru khoroksa siniya borok phaiwi bohno twi nwngna sanphaio. Boh twi kharwna tubui phaiphru a borok bono dah bai tanwi butharwi khibikha. Kormoti Debbarma bini baithang nogono thwikha, bohno butharnaino twi kharwna naiwi.

Patimung 4
Kamikwchamni (bumung slaijak) jotono saimano kami kami berainai o kobor bwrwino. O kobor bwrwini kok koborno khwnawino kamini borok-roknibo jora laio. Salsa o kobor bwrwi ganani kami Natunbarini Twisa Darlongno (Bumung swlaijak) majra bersakha. O kobor bwrwi sakha, Twisa phaitongo bohno romna bagwi hwnwi. Kamini borokrok o bwrwi koborni kok kobornose poito wngjaklaisio tei uansugui nalaikha Twisa bwrwi hamya hwnwi. O kobor bwrwini nokni borokrok Natunbari thangwi Twisano Kamikwchamo tubuiphailaikha. Aro tubui bohrok Twisano buphre tokphre khlailaikha tei Twisani bukhugo hor phwnangwi rwmani yagulo bohno nogo kiphilwi rohorkha. O patimungni salsinini ulo, Twisa Darlong bini nogono thwikha. Twisani nokni borokrok o butharnairokno khok chisai rang rwna sankha Twisani ‘khakchang panda’ tangna bagwi. Phiyaba khoksaphano rang rwliya.

Patimung 5
Khowai amchaini Komla kamini (bumung slaijak) borokrok mwtai rwlaimano belaikheno poito khlaio. Phiyaba o mwtai rwmarok mungsa se chukliya omor bisiksini ni chwrai khroksa lumthani. Omoni yagulo bohrokni khao uansukmung wnglaikha khoroksaswk hamya borok se o chwraino kolobwi hamya khlai tonkhwna hwnwi. Omoni majra berna bagwi ayang uyang naimani yagulo, bohrok Tokhiraini (bumung slaijak) bihik Khilingtino (bumung slaijak) majra berna chonglaikha, tangwi hwnba bohno simi se kamini borokrok aswk kahamkhe sini-sukya. Tokhirai bai Komla kamini kaijagwi phaima kwtalni bagwino kamini borokrokbo aswk bono sinilaisukya. Kamini borokrokbo o koknotwi Tokhiraino sawi khwna-rwkha. Boh bo bini bihiknotwi poito thangya wngna chengo, o omor bisiksinini chwrai sakhamya wngmanotwi. Kamini borokrok khao chongwi nao, Khilingtino butharna hwnwi. 1995 bisini July talni chisini salni sarikni damsini jorao Khilingti dah bai tanwi butharjakha.

Related Articles

Leave a Reply

- Advertisement -spot_img

Archives

%d bloggers like this: